Przemyśl - nasze miasto całą dobę
Wzrost napięcia politycznego między Rosją, przeciwnikiem interesów Wiednia, stał się motorem napędowym do realizacji zadań związanych z budową umocnień. Rok 1854 uważa się za początek budowy Twierdzy Przemyśl. Tempa pracom fortyfikacyjnym nadał kryzys polityczny spowodowany wojną krymską która znacznie pogorszyła stosunki miedzy Austrią i Rosją. Ten stan politycznej niepewności utrzymywał się z większym lub mniejszym natężeniem przez następnych kilkanaście lat. Faktycznie forty o charakterze stałym zaczęto wznosić intensywnie dopiero od roku 1878, gdyż do tego okresu budowano przeważnie forty o charakterze poligonalnym oraz zaplecze koszarowe i techniczne dla garnizonu.
W tym miejscu warto jednak omówić szerzej proces, dzięki któremu to właśnie Przemyśl, małe i biedne galicyjskie miasteczko, liczące niewiele ponad 10 tys. mieszkańców, o zróżnicowanym kulturowo i religijnie społeczeństwie, stał się jedną z największych twierdz w Europie, w której ręce miano złożyć los nie tylko Cesarstwa Austro-Węgierskiego, ale całej dynastii Habsburgów. Po aneksji Galicji, Rada Wojenna Dworu powołała Państwową Komisję Fortyfikacyjną i delegowała grupę oficerów celem ustalenia najodpowiedniejszych miejsc do budowy fortyfikacji. Podczas oględzin brano pod uwagę zarówno Stryj, Lwów, Andrychów, Zaleszczyki i Przemyśl. W okresie tym Przemyśl nie mógł poszczycić się atutami, które bezwzględnie kwalifikowałyby go do rangi twierdzy. Komisja Fortyfikacyjna objeżdżająca Galicję nie wystawiła Przemyślowi najlepszych opinii.
Według ich raportów, bez odpowiednich przygotowań, Przemyśl nie nadawał się do obrony. Za godne uwagi z punktu widzenia militarnego wymieniano w raporcie tylko klasztory, kościoły, szpital wojskowy, magazyn aprowizacyjny oraz budynek starostwa powiatowego. Brakowało przede wszystkim koszar. Zupełnie odmiennego zdania był z kolei major Sztabu Generalnego Kwatermistrza, Emmerlich Blagojevič, który widział tu nadzwyczajne przesłanki do "... ufortyfikowania Przemyśla po obu brzegach rzeki San, jako głównego placu zaporowego w Galicji do obrony szlaków węgierskich." Budowę twierdzy popierał także arcyksiążę Karol oraz Generalny Dyrektor Inżynierii arcyksiążę Jan, który uważał Przemyśl za: "... miejsce łączące cztery główne szlaki komunikacyjne, nie leży wprawdzie na strategicznie ważnym punkcie. Jednak z przyczyn politycznych - jeśli nie chce się oddać tej prowincji i mieć mocną pozycję - proponuje się ufortyfikować go ...".
Przez Przemyśl w kierunku Krakowa prowadzi ważny szlak handlowy, a stąd tylko krok do Wiednia. Jego zdanie podzielali również inni wysocy rangą oficerowie mający doświadczenie w budownictwie militarnym. Tak powstały pierwsze przesłanki o budowę przyszłej twierdzy, które przedstawiono Cesarzowi. W lutym 1871 r. Cesarz Franciszek Józef osobiście podjął decyzję o rozpoczęciu prac fortyfikacyjnych w Przemyślu. W tymże roku zlecono opracowanie projektu, a w dwa lata później plan był gotowy. Koszt budowy 23 fortów jakie na początku planowano wznieść wyliczono na 24 mln. guldenów. Cykl budowy Twierdzy określono na 24 lata. Załoga Twierdzy według pierwotnych założeń miała liczyć 21 tyś. ludzi, 705 dział i 1800 koni.
Nim jednak rozpoczęto zasadnicze prace fortyfikacyjne, wykonano ogromne prace przygotowawcze związane z przygotowaniem tego największego placu budowy ówczesnej Europy. Budowano liczne kamienice jako domy mieszkalne dla oficerów i ich rodzin. Wznoszono cegielnie, koszary dla wojska, szpitale, piekarnie, młyny, baraki dla robotników, stajnie dla koni, magazyny żywności, kuźnie, ubojnie, garbarnie i wiele innych obiektów, które bardzo często służą do dnia dzisiejszego.
Rok 1892 to pierwsze manewry przeprowadzone w ówczesnej twierdzy, podczas których testowano wytrzymałość budowli obronnych przez ich bezpośredni ostrzał amunicją bojową. Manewry te nie wypadły jednak pomyślnie. Kolejne zaplanowane i przeprowadzone w 1896 wypadły lepiej, a ich efektem było między innymi przesunięcie dział z otwartych stanowisk artylerii na stanowiska zakryte, bądź ich opancerzenie. Rok 1896 przyniósł również wprowadzenie nowego typu dzieł. Oprócz fortów głównych i pośrednich, stworzono forty łącznikowe. Jednak kolejne wstrzymanie prac w 1907 roku przerwało realizacje tego projektu ze względów finansowych. Nie udało się również wybudować linii kolejowej biegnącej na zachód od Przemyśla, co stało się później tragiczne w skutkach. Do użytku, w 1859 roku, oddano jedynie linię kolejową łączącą Przemyśl z Krakowem.
Warto wspomnieć, że roczny budżet Austro-Węgier przeznaczony na budowę fortyfikacji umożliwiał wybudowanie jedynie 7 obiektów, a Przemyśl nie był jedynym placem budowy. Jeszcze większe wydatki wystąpiły w momencie wyposażania gotowych już obiektów. Dlatego też niejednokrotnie celem obniżenia kosztów, stosowano sprzęt przestarzały, zalegający magazyny. Szczególnie dotyczyło to artylerii, która poza kilkoma moździerzami kal. 305 mm była godna pożałowania. To samo dotyczyło dzieł obronnych, w których rezygnowano z zaplanowanych wcześniej instalacji, obniżając ich wartość bojową.
Twierdza Przemyśl wkroczyła więc w najważniejszy okres swojej historii w słabej kondycji, a w roku 1914 musiała zdać egzamin ze swej przydatności i tym samym obalić tezy o niecelowości inwestowania w tego typu instalacje obronne.
